De Grote Watererfgoed Expeditie van Jurre door Friesland: blog 2

Week 2:

Na een vliegende start vorige week ging Jurre opnieuw op pad, dit keer door Zuidwest-Friesland. Ditmaal stonden er 25 erfgoedobjecten op zijn lijstje, maar eigenlijk voelde dit niet als werk maar als een avontuur dat weer ging beginnen. Friesland heeft de gave om geschiedenis, techniek en natuur te mixen tot één groot openluchtmuseum.

Dag 1: Heegermeer

De eerste dag trapte hij af bij het noorden van het Heegermeer. Elke stop een ander uitzicht, elke plek met zijn eigen verhaal maar eerlijk gezegd had hij zijn ogen vooral op de volgende dag gericht…

Dag 2: Het machtige Woudagemaal

Je krijgt niet elke dag de kans om het grootste stoomgemaal ter wereld te bezoeken – en al helemaal niet eentje die op de UNESCO-Werelderfgoedlijst staat! We hebben het over het Ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer. Zodra Jurre binnenstapte, werd hij overweldigd door het indrukwekkende interieur, met zijn stenen muren en kolossale metalen machines die nog altijd de kracht van de 20’ er jaren uitstraalden. Vier gigantische vliegwielen, acht centrifugaalpompen: het was alsof je in de set van Peaky Blinders was beland! Het gemaal kon maar liefst zo’n 6 miljoen m³ water per dag verplaatsen!

Rein Couperus, de gids van Jurre, bracht het Woudagemaal écht tot leven. Met zijn verhalen hoorde je bijna de ketels sissen en zag je voor je hoe elf mannen urenlang ploeterden om de stoomreus op te starten. Zes uur lang stoken, en dan…draait hij op volle toeren. Meer dan een eeuw oud en nog steeds inzetbaar wanneer Friesland te maken krijgt met extreem hoge waterstanden. Dat is pas veerkracht!

Jurre: “Door deze bijzondere ervaring besef je hoe belangrijk het is dat we dit erfgoed blijven koesteren.”

‍

Het Woudagemaal stuwde het water vanuit Friesland in de Zuiderzee en later het IJsselmeer. In 1967 werd de rol van het Woudagemaal overgenomen door het J.L. Hooglandgemaal in Stavoren.

Sindsdien wordt het Woudagemaal nog gemiddeld eenmaal per jaar ingezet. Extreem hoge waterstanden door bijvoorbeeld klimaatverandering kunnen daardoor nog steeds worden tegengegaan. Het Hooglandgemaal is nu hét boezemgemaal van Friesland en wordt in gebruik gesteld om water af te voeren naar het IJsselmeer. Dit tweede reusachtige gebouw met een gebogen dak heeft een maximum capaciteit van 120 kubieke meter per seconde, dus 7.200 m³ per minuut, wat bijna 2 x zoveel capaciteit is van het Woudagemaal.

Dag 3: De Geeuwpolder en Amerikaanse windmotoren

Na alle industriële kracht was het tijd voor stilte en natuur. Vanuit het haventje van Oppenhuizen stapte hij op een boot richting de Geeuwpolder, een natuurgebied dat ’s winters onder water staat en ’s zomers droogvalt. Hier draait alles op… Amerikaanse windmotoren! Je kent ze vast wel uit films over de Everglades in Florida. Hier in Friesland zorgen ze voor een duurzame en landschappelijk passende manier van peilbeheer. De keuze voor windmotoren is slim omdat ze duurzaam zijn zonder stroomvoorziening, het water op een natuurlijk ritme verplaatsen én naadloos aansluiten bij de Friese traditie van waterbeheer. Het voelde alsof ik een verborgen stukje Friesland ontdekte. Eentje waar natuur, technieken erfgoed perfect samenkomen.

‍Dag 4: Slotstuk– De Lonjé/Tadema’s Molen in Bolsward

De week sloot hij af bij de Lonjé/Tadema’s Molen uit 1824. Ooit een klassieke poldermolen, nu elektrisch aangedreven en met een rieten dak dat pas gerestaureerd is. Daar, bij die oude molen, voelde de hele expeditie rond. Van stoomreuzen tot subtiele windmotoren. Overal laat Friesland zien hoe waterbeheer en erfgoed hand in hand gaan.

Voor mij voelt deze inventarisatie eerder als een ontdekkingstocht. Een reis die je telkens opnieuw met frisse ogen naar onze omgeving laat kijken.

‍

Dus: mocht je denken dat waterbeheer saai is, kom dan zélf eens kijken. Ga naar het Woudagemaal of het Hooglandgemaal. Beide zijn te bezoeken op de Open Monumentendag 2025 op 13 en 14 september. Zie agenda Open Monumentendag van het Woudagemaal, J.L. Hooglandgemaal en Tadema’s Molen.

Vaar bij het Sneekermeer langs de Geeuwpolder of klim in de Lonjé’s Tadema Molen. Dan snap je precies waarom Jurre zegt.

"Dit voelt niet als werk maar als avontuur."

‍

‍

‍