Post ’65 kerken herontdekt. (H)erkennen voorkomt sloop.

Vanaf het midden van de jaren '60 veranderde de religieuze architectuur in Nederland ingrijpend. Nieuwe gebedshuizen weerspiegelden vernieuwing van kerkdiensten, maatschappelijke  veranderingen en moderne architectuur. Voor dit type kerk-gebouwen komt de afgelopen  jaren steeds meer waardering en inzicht in de potentiële erfgoedwaarden. Een groot deel van de gebouwen en complexen uit de periode 1965-1990 is inmiddels toe aan renovatie, aanpassing of verduurzaming. Een groot deel van de gebouwen en complexen uit de periode 1965-1990 is inmiddels toe aan renovatie, aanpassing of verduurzaming.

De post ’65 periode speelt een belangrijke rol in onze gezamenlijke identiteit en de huidige leefomgeving. Om te voorkomen dat dit (toekomstige) erfgoed in de toekomst verdwijnt, gaf  voormalig staatssecretaris Gunay Uslu in 2023 de Rijksdienst voor het Cultureel  Erfgoed (RCE) opdracht om een aanwijzingsprogramma te starten. Doel is om het belang van dit erfgoed te  erkennen en er zorgvuldig mee om te gaan.

Afgelopen 26 juni organiseerden de  programma’s Post 65, Toekomst Religieus Erfgoed van de RCE en de gemeente Apeldoorn, een platform over post’65 religieus erfgoed om dit belang te onderstrepen. De bijeenkomst vond plaats in de voormalige gereformeerde Open Hofkerk (1966) te  Apeldoorn.

Presentatie COUP Rehobotherk

COUP was uitgenodigd om tijdens het symposium een presentatie te geven over een eerder uitgevoerd cultuurhistorisch onderzoek naar de post-’65 Rehobothkerk in Zeist. Jurre presenteerde het onderzoek namens COUP, terwijl Eline de publieksdeelname tijdens de presentatie begeleidde.

Tijdens zijn presentatie gaf Jurre een boeiend inkijkje in zijn onderzoek en lichtte hij de cultuurhistorische  waarde van de kerk toe. Daarbij liet hij zien in hoeverre de architectuur van  de Rehobothkerk in Zeist voortkwam uit de bredere maatschappelijke context waaronder het gebouw tot stand is gekomen. Hierbij ging hij in op zowel de  directe aanleiding voor de bouw van de kerk uit 1972, als op de bredere ontwikkelingen binnen de kerkbouw in Nederland na 1965.

In de jaren na de Wederopbouw periode kregen kerken door onder andere de secularisatie en ontzuiling een andere rol. Waar kerkgebouwen voorheen werden gebouwd als het centrum van de directe omgeving, werden ze nu meer terughoudend. Kerken moesten ondersteunend zijn aan de leefomgeving en ze stonden minder in het middelpunt van het straatbeeld. Dit vertaalde zich uit naar de ontwerpen voor kerken door de sobere architectuur, met gesloten ogende gevels en eenvoudig materiaalgebruik. De functie werd breder en multifunctioneel: naast gebedsruimte  werden kerken ook  ontworpen als ontmoetingsplek voor buurtactiviteiten, bijeenkomsten en educatie. De kerkarchitectuur kwam zodanig meer in lijn te staan met de nieuwe positie van de kerk binnen de samenleving.

“Post’65 kerken worden vaak als  verouderd en niet esthetisch gezien. De gebouwen hebben een sobere  uitstraling, mede door het veelvuldige gebruik van steen en beton. Daardoor vergeten wij dat zulke gebouwen een monumentale waarde kunnen hebben. Het  post’65 erfgoed is onderdeel van kerkarchitectuur in Nederland, die we niet  zomaar plat kunnen gooien.” Aldus Jurre.

Eline ging in gesprek met de aanwezigen over hun ervaringen met het waarderen en herbestemmen van post-'65 kerken. Ook stond ze stil bij de vraag: wat maakt de waardering van post’65 kerken anders dan traditioneel religieus erfgoed?

Belang (her)waardering post'65 gebouwen

Uit de gesprekken kwam de volgende conclusie naar voren: De kerkarchitectuur uit deze periode (1965-1990) was meer dan ooit beïnvloed door haar omgeving. Door de verschuivende positie van de kerk, maar in het algemeen ook door welvaart, groei, behoefte aan ordenen, behoefte aan publieke ruimten en woonvormen en milieu.

Het is daarom van belang in de waardering van Post-65 kerkgebouwen de verdieping op te zoeken op het gebied  van de bredere maatschappelijke rol van het gebouw, de samenhang tussen het gebouw en de omgeving en het gebruik en de beleving van het gebouw.

Vervolg programma post ’65 platform

Na een aantal lezingen werden de deelnemers van het symposium uitgenodigd om in een charmante post’65 bus te stappen. De route ging verder naar Begraafplaats Heidehof in Ugchelen. Van daaruit konden deelnemers uitstappen of doorreizen naar het Belastingkantoor  in Walterboscomplex in West-Apeldoorn. Je kon ook kiezen voor een leuke rondleiding door de post-'65 Bloemkoolwijk De Maten."

Een verrassende manier om de vele gezichten van de post-'65 architectuur te ontdekken!

De bezoeken aan deze locaties gaven inzicht aan welke thema’s er spelen omtrent de post’ 65 bouw en welke vragen  we in de toekomst moeten beantwoorden ter bescherming van dit waardevolle post’65 erfgoed.

Het was een inspirerende dag voor de COUP’ ers, gevuld met waardevolle ontmoetingen en nieuwe inzichten.

Inmiddels is Jurre gevraagd om een vervolgstap te zetten in Zeist. Hij gaat met veel enthousiasme een cultuurhistorisch onderzoek uitvoeren naar de aangrenzende school van de Rehobothkerk. Tijdens deze opdracht wordt ook het interieur van de school uitvoerig beschreven. We kijken ernaar uit om de vervolgstappen te zetten in dit post’ 65- onderzoek en zijn dankbaar voor het vertrouwen.

‍